Türkiye’nin konumu, diğer bir ifade ile Türkiye’nin Dünya üzerindeki adresi matematik konum ve özel konum olarak ifade edilmektedir.
1. Türkiye’nin Matematik Konumu ve Etkileri
Türkiye Kuzey Yarım Küre’nin orta kuşağında yer almaktadır. Ülkemizin en kuzeyinde yer alan Sinop ilindeki İnce Burun, 42° kuzey paralelinin geçtiği yere yakındır (42° 5′ 43″ kuzey). Türkiye’nin en güneyi ise Hatay’ın Topraktutan köyüdür. Burası 36° kuzey paraleline yakındır (35° 49′ 10″ kuzey). Buna göre Türkiye Kuzey Yarım Küre’nin ortasından geçen 45° paralelinin güneyinde, tropikal kuşağa yakın bir yerdedir. Bu özelliğinden dolayı ülkemizde ılıman iklim koşulları etkilidir. Hem soğuk hem de sıcak kuşakta yetişen bazı bitki türlerinin yetişebilmesi Türkiye’nin matematik konumunun sonucudur. Türkiye’de yatay yüzeylerde gölge boylarının sıfır olmaması, gölgelerin kuzey yönlerini göstermesi de bu konumundan kaynaklanmaktadır.
Ülkemizin kuzeyinde yer alan kutup kuşağında yıl boyunca soğuk, güneyinde yer alan tropikal kuşakta ise yıl boyunca sıcak koşullar hüküm sürmektedir. Oysa Türkiye’de dört mevsim belirgin olarak yaşanır. Bu özelliğinden dolayı tarım ürünleri ve doğal bitki örtüsü çeşitlilik göstermektedir. Ayrıca hem yaz hem de kış turizmine elverişlidir.
Bulunduğu enlemlerden dolayı Türkiye’de kuzeye gidildikçe güneş ışınlarının düşme açısı küçülür, ışınların atmosferde aldığı yol uzar. Bu nedenle kuzeye gidildikçe sıcaklıklar ve deniz suyu tuzluluğu azalır. Aynı nedenden dolayı kuzeyden esen rüzgârlar sıcaklığı azaltırken güneyden esen rüzgârlar sıcaklığı artırmaktadır.
Ülkemizin yer aldığı enlemlerin diğer bir sonucu da kuzeye gidildikçe bazı bitkilerin yetiştiği yükseklik sınırının azalmasıdır. Örneğin makilere Akdeniz kıyılarında 500-600 metre yüksekliğe kadar rastlanırken Marmara’da makilerin yetişebildiği yükseklik sınırı 200-300 metredir. Aynı nedenden dolayı güneydeki kalıcı kar sınırı kuzeye göre daha yüksektir.
Türkiye’de cephe yağışlarının görülmesi ve batı rüzgârlarının etkisinde kalması da yer aldığı enlemlerin sonucudur.
Türkiye’nin en batısında yer alan Gökçeada’nın Avlaka Burnu, 26° doğu meridyeninin geçtiği yere yakındır (25° 7′ 30″ doğu). Türkiye’nin en doğusu ise Türkiye-İran-Ermenistan-Nahcivan sınırlarının kesiştiği yerdir. Bu uç yer 45° meridyenine yakındır (44° 48′ 17″ doğu). Uç noktalarına göre Türkiye’nin en doğusu ile en batısı arasında 19 meridyen bulunmaktadır. Bu da doğusu ile batısı arasında 1 saat 16 dakika (19 x 4 = 76 dakika) yerel saat farkına neden olmaktadır. Buna göre ülkemizin en doğusunda güneş doğduktan 1 saat 16 dakika sonra en batısında doğmaktadır. Türkiye’de ortak bir ulusal saat ayarı kullanılmaktadır. Kış döneminde 30° doğu meridyeninin yerel saat ayarı Türkiye’nin ulusal saat ayarı olarak kabul edilmiştir. Bu meridyene en yakın ilimiz İzmit’tir. Yaz döneminde ise ulusal saat bir saat ileri alınarak 45° doğu meridyeninin yerel saatine göre ayarlanmaktadır. Bu meridyene en yakın ilimiz ise Iğdır’dır.
2. Türkiye’nin Özel Konumu ve Etkileri
Türkiye, eski dünya karaları olarak bilinen Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarının birbirine en yakın oldukları alanda bulunmaktadır.
Bu konumundan dolayı tarih boyunca önemli ticaret yolları Türkiye’den geçmiştir. Günümüzde de Avrupa ile Asya arasındaki kara ve demir yollarının önemli bir kısmı ülkemizden geçmektedir.
Türidye, 814.578 km2 lik alanı ile Avrupa kıtasında ve Kafkasya’daki bütün ülkelerden, Orta Doğu’daki birçok ülkeden daha geniş bir alana sahiptir. Türkiye’nin iz düşüm alanı ise 779.452 km2 dir. Gerçek alanı ile iz düşüm alanı arasında fark olmasının nedeni, ülkemizin engebeli bir yapıya sahip olmasıdır.
Yine konumundan dolayı Kafkasya’daki doğal gaz ve petrol boru hatları ile Orta Doğu’daki petrol boru hatlarının bir kısmı Türkiye limanlarına ulaşmakta, bir kısmı da Türkiye üzerinden Avrupa’ya geçmektedir. Bu durum, ülkemizin hem jeopolitik önemini artırmakta hem de ülkemize gelir sağlamaktadır.
İklim, tarım ve su kaynakları bakımından yaşamaya elverişli bir alan olduğu için Türkiye’de İlk Çağ’dan itibaren çeşitli uygarlıklar yaşamıştır.
Türkiye, sahip olduğu İstanbul ve Çanakkale boğazlarından dolayı jeopolitik bakımdan önemli bir konuma sahiptir. Bu boğazlar sayesinde Karadeniz kıyısındaki ülkeler, deniz yoluyla dünyaya açılabilmektedir. Türkiye’nin de üye olduğu Karadeniz Ekonomik İş Birliği örgütünün kurulmasında bu boğazların payı büyüktür.
—-
Türkiye, hem karadan hem de denizden Avrupa ülkeleri olan Yunanistan ve Bulgaristan’a komşudur. Ülkemizin bir Kafkas ülkesi olan Gürcistan’la hem karadan hem de denizden, Azerbaycan ve Ermenistan’la karadan sınırları bulunmaktadır. Orta Doğu ülkeleri olan İran ve Irak yalnızca kara, Suriye ise kara ve deniz komşularımızdır. Bu ülkelerde yaşanan olaylar, ülkemizi önemli ölçüde etkilemektedir. Örneğin 2012’de Suriye’de başlayan iç karışıklıklar, Türkiye’yi doğrudan etkilemiştir. Bu ülkedeki savaştan kaçanlar ülkemize sığınmaktadırlar. Ülkemizdeki mülteciler, günümüzde uluslararası bir sorun hâline gelmiştir.
Ülkemizin ortalama yüksekliği 1132 metredir. Bu değer Avrupa kıtasının ortalama yüksekliğinin yaklaşık üç katıdır. Yüksekliği fazla olduğundan ortalama sıcaklık değerleri düşüktür. Aynı nedenden dolayı akarsuların akış hızı fazladır. Bu durum akarsular üzerine baraj kurulup elektrik enerjisi elde etmek açısından elverişli bir koşul oluşturmaktadır. Akarsuların hızlı akması, üzerinde ulaşımı zorlaştırırken avnı zamanda raftina turizmi için önemli bir potansiyel oluşturmaktadır.
Türkiye’de yükseklik, Doğu Anadolu’ya gidildikçe artmaktadır. Bu nedenle Doğu Anadolu’ya gidildikçe sıcaklık azalmaktadır.
Türkiye’nin kuzey ve güney kıyıları boyunca yükselen ve kıyı çizgisine paralel olarak uzanan doğu-batı doğrultulu dağlar, deniz etkisinin iç kesimlere geçmesini önler. Bu dağlar, aynı zamanda kıyı ile iç kesimler arasındaki ulaşımı da güçleştirir. Bu nedenle kıyı ile iç kesimler arasındaki ulaşım, bazı geçitlerle sağlanmaktadır. Ege’deki dağlar ise kıyı çizgisine dik uzanmaktadır. Bu kesimde deniz etkisi iç kesimlere daha fazla sokulabilmekte ve iç kesimlerle ulaşım kolay sağlanmaktadır.
Türkiye’nin yer şekilleri çeşitlidir. Dağları, gölleri, akarsuları, yer altı mağaraları ve ilginç yer şekilleri önemli bir turizm potansiyeli oluşturmaktadır. Yer şekillerinin çeşitlilik göstermesi ve kısa mesafelerde önemli yükseklik farklarının olması, aynı anda farklı mevsim özelliklerinin yaşanmasına neden olmaktadır. Örneğin aynı günde Karadeniz kıyılarında yağmur yağarken Akdeniz kıyılarında denize girilebilmekte, Ağrı Dağı’nın zirvelerinde sert kış koşulları yaşanmaktadır. Aynı şekilde Antalya kıyılarında denize girilirken Antalya’nın kuzeybatısındaki Bey Dağları’nın zirvelerinde karlar olabilmektedir. İklimdeki bu çeşitlilik aynı zamanda doğal bitki örtüsü, yetiştirilen tarım ürünleri, hayvancılık ve turizm türlerinde de çeşitliliğe neden olmuştur.
Yer şekillerindeki çeşitlilik ülkemizin ekonomisinde çeşitliliğe neden olurken aynı zamanda jeopolitik önemini de artırmaktadır.
Türkiye üç tarafı denizlerle çevrili iki yarımadadan oluşmaktadır. Uzun bir kıyı şeridine sahip olan ülkemiz, iç ve dış ticarette önemli olan çok sayıda limana sahiptir. Ayrıca denizlerden dolayı turizm gelişmiştir. Ülkemizin yarı kurak bir iklime sahip olması, kıyı kesimi ile iç kesimler arasında iklim bakımından önemli farklılıkların olması da bu denizlerin etkisidir.