İnsan kalbinden geçen ve karar haline dönüşmeyen kötü düşüncelerinden dolayı sorumlu tutulmayacaktır. Böyle istek ve irade dışında kalbe gelen düşüncelerden kurtulmak hemen hemen imkânsızdır. Bu sebeple elde olmayan bu gibi düşünceleri Allah Teâlâ affedecektir. Nitekim Peygamberimiz konu ile ilgili olarak şöyle buyurmuştur:
“Ümmetimin gönlüne gelen nefsani temayülleri, (kötü duygu ve düşünceleri) fiilen işlemedikçe veya diliyle söylemedikçe Allah affedecektir.”
Ancak içimizden geçen kötü düşünceler kalbimizde yerleşir ve azim hâline dönüşürse işte böyle bir düşünce günahtır ve sorumluluğu gerektirir. Şu ayeti kerime bu gibi düşüncelerin sakıncalı olduğunu ve bundan dolayı hesaba çekileceğimizi bildiriyor: “İçinizdekini açıklasanız da gizleseniz de Allah sizi onunla hesaba çeker.” (Bakara 284) Kötü bir düşünce, zihin planında kaldığı ve fiilen gerçekleşmediği sürece dünyevi bir cezayı gerektirmezse de kişi böyle bir düşünceye kalbinde yer verdiği ve fırsat bulduğu takdirde bunu yapma niyet ve kararında olduğu için günah işlemiş olur.
İyi düşüncelerde ise durum bunun aksinedir. Yani, bir kimse kalbinde iyi ve hayırlı bir şeyi düşünerek bunu yapmayı kararlaştırır da herhangi bir engel sebebiyle düşüncesini gerçekleştirme imkânı bulamazsa bile bu iyi düşünce ve niyetinden dolayı sevap kazanmış olur.
Şu hadis-i şerif, kalbimizde taşıdığımız iyi ve kötü düşüncelerin fiilen gerçekleşip gerçekleşmemeleri hâlinde nasıl karşılık bulacaklarını gayet açık bir şekilde ifade etmektedir.
Peygamber Efendimiz (sas.) şöyle buyuruyor:
“Allah Teâlâ varlıkların iyilerini ve fenalarını takdir etti (yazdı), sonra iyilerin güzelliğini, kötülerin de çirkinliklerini açıkladı. Her kim bir iyilik yapmak ister de onu yapamazsa Allah o kimse hesabına kendi divanında (meleklerine) bir tam sevap yazdırır. Eğer o kimse iyi bir iş yapmak ister ve yaparsa, Allah o kimse hesabına kendi divanında on sevaptan yedi yüz katına ve daha çok katlarına kadar sevap yazdırır.
Bir kimse de kötü bir iş işlemek ister de onu (Allah korkusundan dolayı) yapmazsa o kimseye de Allah Teâlâ divanında tam bir sevap yazdırır. Eğer o kimse kötü bir iş yapmak ister de o kötülüğü yaparsa Allah Teâlâ, onun için bir günah yazdırır.”